Luren er eit blåseinstrument som har vori i bruk i Noreg sidan bronsealderen. Dei eldste funna av lurar i Skandinavia er dei praktfulle bronselurane, som er mellom 2500 og 3000 år gamle. Seinare utvikla treluren seg som ein meir folkeleg variant, nytta både av gjetarar og fiskarar.
Treluren vart tradisjonelt laga av bjørk, gran eller furu, men også einer, selje, hassel, rogn og osp har vori brukt. Den vanlege framgangsmåten var å kløyve ein stokk på langs, hole han ut, og deretter binde delane ihop att med bjørkenever eller tæger (røter). For å gjere luren tett nytta ein også ofte bek (tjære) på utsida. Lengda kunne variere frå tre kvart meter til over tre meter, men storparten av lurane låg på mellom 90 og 150 cm.
I Oseberg-funnet frå vikingtida vart det funni eit røyr som truleg er ein lur, om lag 107 cm lang. Andre historiske eksemplar inkluderer ein lur på nesten 2 meter som er bevart på museum i Dublin. Desse funna vitnar om den lange tradisjonen instrumentet har i nordisk kultur.
Luren har historisk sett hatt fleire viktige funksjonar. På sætra var han eit viktig signalinstrument for gjetarane, nytta både for å kommunisere med kvarandre, med dyra og for å skremme rovdyr. Langs kysten, særleg i Nordland, nytta fiskarane ein liknande type instrument kalla «galdrelur» eller «notalur» for kommunikasjon. Dette syner den viktige rolla luren har spelt i dagleglivet i mange delar av landet.
Tonen på luren blir laga ved hjelp av leppevibrasjonar mot eit munnstykke og luren har eit omfang på 7-8 tonar. Sidan luren er utan fingerhòl, produserast tonane ved overblåsing og toneutvalet avgrensa til naturtonerekka.
Utbreiinga av treluren har i hovudsak følgt sæterbruksområda i landet. Never- og tågarbeid har dominert i dalane frå Telemark til Valdres, Gudbrandsdalen og Sør-Østerdalen, samt i delar av Vestlandet som Sogn og Fjordane. I Nord-Østerdalen og særleg Trøndelag har tæger vori det normale.
Da sæterdrifta gjekk tilbake, mista luren gradvis sin praktiske funksjon. Likevel har instrumentet overlevd, både gjennom folkemusikkinteressa som vaks fram frå slutten av 1800-talet, og gjennom arbeidet til forskarar som Reidar Sevåg.
I nyare tid har luren fått ein renessanse gjennom arbeidet til musikarar og instrumentmakarar som har vidareutvikla instrumentet. Luren vert i dag nytta både i tradisjonell folkemusikk og i meir eksperimentelle musikkformer, og er soleis eit levande døme på korleis eldgamle instrument kan finne nye uttrykk i vår tid.
Les meir:
1973 - Reidar Sevåg - Det gjallar og det læt : frå skremme- og lokkereiskapar til folkelege blåseinstrument
